Sinds ruim een jaar heeft het historische forteiland in het IJmeer een zelfvoorzienend en duurzaam energiesysteem. De volgende stap naar een fossielvrije toekomst is dat Pampus zijn eigen drinkwater gaat maken. Het Waterlaboratorium is nauw betrokken bij dit proces.
Pampus maakt deel uit van een nooit actief gebruikte verdedigingslinie uit de negentiende eeuw. Sinds 1996 staat deze Stelling van Amsterdam op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Tegenwoordig is het forteiland een populaire bestemming voor bijvoorbeeld geschiedenisliefhebbers en dagjesmensen. Er komen jaarlijks zo’n 60.000 bezoekers.
Heden en verleden verbinden
De laatste jaren focust het eiland steeds meer op duurzaamheid. Pampus is inmiddels zelfvoorzienend in energie. Een volgende stap is om zelf drinkwater te maken, vertelt Carmen Cabo, directeur-bestuurder van het forteiland (zie foto rechts): “Het mooie is dat we dit niet zelf verzonnen hebben. Al sinds 1895 is er een drinkwatervoorziening. Regenwater werd destijds opgevangen en gezuiverd via zandfiltratie. Daarna werd het op de koelste plek bewaard om te gebruiken in stoommachines op het eiland. Die doen het niet goed op zout water en de Zuiderzee was toen nog zout. De militairen die hier verbleven gebruikten het water ook om te drinken en te wassen.”
Pampus is nooit aangesloten op het drinkwatersysteem. Dus toen de kans zich voordeed om opnieuw zelf drinkwater te maken, werd die met beide handen aangegrepen. Carmen: “Op die manier kunnen we verduurzamen en ook heden en verleden op het eiland verbinden. Weliswaar kunnen we water tegenwoordig anders zuiveren, toch is het slim om te kijken naar wat toen goed werkte.”
Maatschappelijke impact
Dankzij de samenwerking met Het Waterlaboratorium zet Pampus stappen die anders niet mogelijk waren. “Investeringen in de drinkwatervoorziening zijn voor ons als stichting groot,” aldus Carmen. “Het partnerschap met Het Waterlaboratorium maakt echt het verschil. We kunnen een systeem ontwikkelen dat voor onszelf belangrijk is, maar dat ook veel breder relevant kan zijn, gezien de verwachte drinkwatertekorten.” Ze noemt het proces spannend voor alle betrokkenen. “We leren hier enorm veel van. Goed dat er ondernemingen zijn die ons willen helpen en die daarmee een grotere maatschappelijke impact hebben dan ze zelf misschien beseffen.”
Meetprogramma voor waterkwaliteit
Het drinkwater op Pampus wordt nu nog in plastic en glazen flessen aangevoerd vanaf de wal. Water uit het IJmeer halen en daar op het eiland drinkwater van maken is namelijk aan strenge regels gebonden. Dat geldt voor alle locaties in Nederland waar drinkwater wordt gemaakt, vertelt Marco Vos, accountmanager bij Het Waterlaboratorium. “Je moet daarvoor een meetprogramma gebruiken dat is goedgekeurd door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).” De eerste controle van zo’n meetprogramma gebeurt bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Deze overheidsinstantie is verantwoordelijk voor de manier waarop de waterkwaliteit in ons land wordt gemeten. Het RIVM brengt na de controle advies uit aan ILT over wel of niet goedkeuren.
Alternatieve bronnen
Naast drinkwaterbedrijven maken bijvoorbeeld grote campings zelf drinkwater. Hiervoor pompen ze grondwater op. Marco: “Dat water is al grotendeels gezuiverd en dan heb je minder analyses nodig om de kwaliteit te testen. In dat geval is water in een kleine omgeving distribueren minder duur. Oppervlaktewater is vervuild door bijvoorbeeld lozingen en uitwerpselen van dieren. Dat vereist een veel uitgebreider en dus kostbaar meetprogramma.” Het Waterlaboratorium zet zijn expertise in om Pampus te helpen verder zelfvoorzienend en circulair te worden. Marco ziet in dit MVO-project ook voordelen voor de eigen organisatie: “Drinkwaterbedrijven zoeken naar alternatieve bronnen vanwege drinkwatertekorten. Pampus is voor ons een manier om te innoveren en te pionieren: we leren wat er nodig is om veilig drinkwater te maken uit nieuwe bronnen.”
Hoe ver is het?
Op Pampus wordt nu al drinkbaar water gemaakt. Dit mag geen drinkwater heten, omdat het nog niet voldoet aan de wettelijke eisen in de Drinkwaterregeling en het Drinkwaterbesluit. Over toekomstige goedkeuring van ILT lopen al wel gesprekken. Het Waterlaboratorium gaat alle risico’s voor de waterkwaliteit in kaart brengen. Dat kunnen bijvoorbeeld chemische of microbiologische risico’s zijn, of een risico op lekkage in de leidingen. Senior adviseur chemische waterkwaliteit Sanne Brekelmans: “Pampus is een nieuwe drinkwaterlocatie met een nieuw zuiveringssysteem (te zien op de afbeelding links). Dat maakt het uitdagend om alle risico’s te bundelen, want je weet niet altijd precies waar je naar zoekt. We doen ook risico-inventarisaties voor drinkwaterbedrijven, maar dan is de situatie bekend. Op Pampus is zo’n inventarisatie nog nooit gedaan, dat gaat de komende tijd gebeuren.”
De uitgebreide wetgeving maakt het moeilijk om aan alle eisen te voldoen. Sanne: “Op Pampus kijken we samen met ILT wanneer je onder welke voorwaarden zou kunnen afwijken van de wet. Dat moet heel zorgvuldig gebeuren, want het is in principe niet toegestaan.” Het Waterlaboratorium neemt elke vier weken watermonsters op het eiland om data te verzamelen en kijkt ook naar data die Rijkswaterstaat verzamelt. Mocht een ingediend meetprogramma worden goedgekeurd, dan is het nodig om veel meer data te verzamelen.
Betaalbaar drinkwater
Er is nog veel research nodig voordat op Pampus eigen water uit de kraan stroomt. Marco: “Ik vind het indrukwekkend hoe allerlei partijen meehelpen om het eiland verder zelfvoorzienend te maken. Wij zien dit als een bijdrage aan de maatschappelijke opgave om veilig drinkwater bereikbaar en betaalbaar te houden.”
